İslamiyet Etkisinde Gelişen Dönem

Eğitim tarihimizi ele aldığımız ikinci köşe yazımızda İslam etkisinde gelişen Türk İslam devletlerinde eğitimi ele almaya çalışacağız.

İslam öncesi Türk eğitimi hakkında bir önceki yazımızı kaleme almıştık.

İlk İslam devleti olan Karahanlılar ile birlikte eğitim sistemimizde değişmiş ve gelişmiştir.

Sırasıyla önce Karahanlılar ardından Selçuklular ve Osmanlılar döneminde eğitim nasıl gelişmiştir eğitimin kırılma noktaları nelerdir bunlara bakmaya çalışacağız.

Tabiki bu devletler dışında onlarca büyük ve küçük devlet kurulmuştur. Fakat biz tarihi devamlılığı esas almaya çalışacağız.

Karahanlılar ilk burslu eğitim sistemini oluşturmuşlardır. Karahanlılar'ın eğitimde yaptıkları önemli gelişmelerden biri de Semerkand Medreselerini kurmak olmuştur.

Selçuklu döneminde eğitim daha sistemli bir biçimde gelişmiştir denebilir.

Selçuklular tarafından ilköğretim düzeyinde eğitim yaygınlaştırılmaya çalışılmıştır.

Selçukluların ve Türk tarihinin en önemli şahsiyetlerinden biri olan Nizamülmülk Bağdat merkezli Nizamiye medreselerini kurmuştur.

Bunun dışında Selçuklu devletinde Danişmendli ve Konya medreseleri de önemli bilim merkezleri olarak ortaya çıkmıştır.

Selçuklularda okutulan temel dersleri şu şekilde sıralayabiliriz;

Kur'an

Tefsir

Hadis

Fıkıh

Kelam

Fars- Nahiv

Şerh

Belegat

Arap edebiyatı

Fars edebiyatı

Tarih

Edep

Tıp

Riyaziye

Hendese

Cebir

Müsellesat

Heyet

Tabiat

Hukuk

Mimari

Rasat

Pek tabi Müderrisler günümüzde profesör seviyesinde kabul edilebilir. Medreseler ise üniversite seviyesindedir. Denilebilir.

Tabi günümüzde kıymeti bilinmese de büyük bilim adamlarımız dünyaca tanınmıştır.

Selçuklu döneminde yetişen bilim insanlarından bazıları ise şunlardır;

Gazalî

İbn-i Sina

Farabi

El Cezeri

Mevlana Celaleddin Rumi

Biruni

Uluğ Bey

Ömer Hayyam

İbn-i Rüşt

İdrisi

İbn-i Battuta

El Baytar

Sadece bazılarını yazdığımız bilim insanları hem doğuda hem batıda şöhret sahibidir.

Osmanlı medeniyetinde eğitim, dünyanın en gelişmiş eğitim sistemlerinden biridir.

Hakeza 3 kıta 7 iklimde 600 yıl hakimiyet sürmek ilim ve kültür olmadan mümkün değildir. Denebilir.

Osmanlı'da eğitim 3 ana kolda ilerlemiştir denebilir.

Bunlar; sivil eğitim, askeri eğitim ve mesleki eğitim.

Bunlar ilmiye, seyfiye, kalemiye gibi farklı isimlerle de bilinmektedir.

Sivil eğitim; sıbyan mektebi, medreseler ve Enderun olarak sıralanabilir.

Sıbyan mektebi ilköğretim seviyesinde kabul edilebilir. Sıbyan mektebleri yaygın eğitim kurumlarıdır. Halkın her kesimden her yaştan insanın katıldığı eğitim kurumlarıdır. Camiler, tekke ve zaviyeler yaygın eğitimin farklı kurumlarıdır.

Sıbyan mektebinden sonra başarılı olan öğrenciler hariç ve dahil medrese eğitimlerinin ardından Fatih Sultan Mehmet'in kurduğu Sahn-ı Seman veya Süleymaniye Medreselerinde yüksek öğrenim görmüşlerdir.

Saraya bağlı en üst eğitim kurumu ise Enderun olmuştur.

Enderun Osmanlı'nın en üstün eğitim kurumudur. Saraya bağlı olarak gelişmiştir.

Devşirmeler arasından seçilen zeki öğrenciler ilgi ve kabiliyetlerine göre yetiştirilir. İlerleyen dönemde halkın her kesiminden Enderun'a katılım olmuştur.

Devlet ihtiyacı olan insanı Enderun da yetiştirmiştir. Enderun Mimar Sinan, Barbaros ve Sokullu Mehmet Paşa gibi devasa devlet adamları yetiştirmiştir.

Osmanlı'da yetişen önemli bilim insanlarından bazıları;

Akşemsettin (Tıp)

Ebul Vefa (Geometri)

Ali Kuşçu(Astronom)

Ahmet Dede(Tıp)

Bergamalı Kadri(Matematikçi)

Katip Çelebi(Bibliyografya)

Evliya Çelebi(Seyyah)

Sabuncuoğlu Şerafettin(Tıp)

Piri Reis(Kaşif)

Ahmet Cevdet Paşa(Tarihçi)

Hazarfen Ahmet Çelebi(İlk uçan insan)

İbrahim Müteferrika(Matbaacı)

Osman Hamdi Bey(Ressam)

Osmanlı'da Mesleki eğitim; usta çırak ilişkisi içinde gelişen bir eğitim sistemidir. Ahilik ve lonca şeklinde gelişen mesleki eğitim Osmanlı'nın en önemli kurumlarından biridir.

Kalfalar icazet alarak iş yerleri açarlar ve sürekli denetime tabi tutulurlar.

Askeri eğitim Osmanlı'nın en çok önem verdiği konulardan biri olmuştur.

Yeniçeri ocakları askeri eğitimin bel kemiğini oluşturur. Osmanlı ilk çağlarındaki çocukları her anlamda yetiştirmiştir.

1930'lu yıllarda yeni bir eğitim modeli arayan Amerika geçmişteki eğitim kurumlarını incelemiş ve Osmanlı'nın Enderun sistemini model almıştır.

Robert koleji hocalarından Miller Fatih Sultan Mehmet'in saray okulu adlı bir kitap yazmıştır. Ve İngilizcedeki önemli kaynak kitaplarından biri olarak kabul edilmektedir.

Çok kapsamlı bir konu olan eğitim konusunu başlıklar halinde özetlemek bile çok zor bir iştir. Denebilir.

Osmanlı Devleti'nin her anlamda insan yetiştirme sanatı, onun yüzyıllar boyu dünyanın en güçlü devleti olmasının sırrıdır.

Biz eğitim revizyonunu gerçekleştirmek gayemizde geçmişimizi etüt etmeyi ihmal edersek yapacağımız her iş güdük kalacaktır. Denebilir.

Allah bize geçmişimizin kıymetini idrak edeceğimiz bir şuur versin. Batıdan yola çıkarsak geçmişimizi karanlık çağ olarak öğreniriz.

Asıl soru;

Karanlık çağ mı? İslam'ın altın çağı mı?