Bir dönem gıdaların bozulmaması için ''Buzdolabı'' yerine kullanılan ve ağaçtan yapılan ''külek'', Kahramanmaraşlı usta Mustafa Kalay tarafından yaşatılmaya çalışılıyor.
Kahramanmaraş tarihi Kapalı Çarşı'da, özellikle kent dışından gelen insanların meraklı bakışları arasında 40 yıldır elinde bıçağı ve törpüsüyle külek yapan Mustafa Kalay, mesleğini zorlukla da olsa yaşatıyor.
Kalay, AA muhabirine yaptığı açıklamada, bir zamanlar özellikle sıcak yaz aylarında gıdaların bozulmaması için tercih edilen küleğin günümüzde neredeyse kullanılmaz hale geldiğini söyledi.
Mesleği yaşatan tek kişinin kendisi olduğunu belirten Kalay, ''Şu anda çalıştığım yerde tam 200 yıldır külek yapılıyor. Ben ustamdan ustam dedesinden almış ve dedesi de dedesinden almış. Yani silsile böyle gidiyor'' dedi.
Kalay, önceleri küleğin gıda maddelerini korumak için kullanıldığını ancak buzdolabının çıkmasıyla küleğin artık insanların yaşamından neredeyse çıktığını vurguladı. Eskiden süt, yoğurt yağ ve diğer ürünlerin külek sayesinde korunduğunu anlatan Kalay, şöyle konuştu:
''Külekçilik sabır isteyen bir meslek. İyi bir küleğin ortaya çıkması için iyi bir kereste ve düzgün işçilik şart. Külek tamamen ağaçtan yapılıyor ve yapımında hiçbir kimyasal kullanılmıyor. Bu yüzden soranlara 'organik' diyorum. Küleği yapmak için genellikle söğüt ve ceviz ağacı kullanıyorum. Çünkü bu ağaçlardan yapılan küleğin ömrü uzun oluyor. Bir külek 10 günde tamamlanıyor. Şu anda küleğe talep çok az. Genellikle kırsal kesimdeki vatandaşlarımız yılların getirdiği alışkanlıkla tercih ediyor. Bazıları ise nostalji yaşamak için külek satın alıyor.
Burada külekten başka, ağaçtan yayık, keklik kafesi, ekmek tahtası, tabure ve beşik de yapıyorum. Küleğe katkı olsun diye diğer ürünleri de yapmak zorundayım. Çünkü bu meslek bitme aşamasına geldi. Türkiye'de benden başka bir kişinin bu mesleği yaptığını duymadım. Buraya gelip mesleği öğrenip geliştirecek bir kişi de yok. Bu yüzden bu mesleği yaşatmak için büyüklerimizden destek bekliyorum.''
Kalay, farklı boyutlarda yaptığı küleği 7-20 lira arasında satışa sunduğunu kaydetti.
-KÜLEĞİN YAPIMI-
Külek yapımında beyaz, siyah dut, sultani söğüt ve ceviz ağacından elde edilen kereste kullanılır. Hızarlarda ince tahtalar haline getirilen malzemenin bir yüzü marangoz rendesi ile parlatılır. Parlatılan taraf küleğin dış yüzüne getirilir. Daha sonra bu tahtalar marangoz boyasıyla boyanır. Boyama işleminde genellikle ceviz rengi tercih edilir. Boyanan tahtalar ıslatılır ve yüzeyi geniş talaş mangallarının üzerinde ısıtılır. Bu işlem sırasında ahşap iyice yumuşatılmış olur ve bu sayede külek yapılırken ahşabın kırılmadan eğilip bükülmeye hazır hale gelmesi sağlanır. Tahtalar kol gücü ile çevrilen, merdaneli, gövdesi ahşaptan yapılmış ilkel bir makineden geçirilerek kıvrık hale getirilir. Islanan ve mangallarda ısıtılan tahtalar bu iki merdane arasından sıkıştırılarak geçirilir. Kıvrık halde çıkan tahtalar çivilenerek kurumaya bırakılır.
Kuruma işlemi tamamlanan kıvrık haldeki tahtalar yanmış takunya çivisi ile örs üzerinde teker teker birleştirilir. Küleğe çakılan çivilerin arkadan çıkan uçları çekiçle kıvrılarak bir çeşit perçin haline getirilir. Küleğe alt ve üst kasnakları geçirilir ve bu kasnaklar küleğe çakılmadan önce delinir. Daha sonra dip tahtaları geçirilir. Külek saplı olacaksa sapları, kapaklı olacaksa kapakları takılır.
AA